Britse goochelkomiek stierf Tommy Cooper-dood op 15 april 1984

Gepubliceerd op maandag 15 april 2024 Geüpdatet op maandag 22 april 2024

Druppels brandewijn in gecondenseerde melk

Thomas Frederick – Tommy – Cooper zag op 19 maart 1921 het levenslicht in Caerphilly in Wales. Hij werd twee maanden te vroeg geboren, wat in die tijd betekende dat er maar een kleine overlevingskans was. De hospita van het huis waarin vader en moeder Cooper woonden, ging ervan uit dat de baby het niet zou redden. Het was zijn oma die Tommy in leven hield met druppels brandewijn in gecondenseerde melk.

Moeder, Catherine Gertrude, runde het huishouden, en vader, Thomas Cooper, was sergeant in het Britse leger en werkte later als mijnwerker. Op 3-jarige leeftijd verhuisde Tommy met zijn ouders naar Exeter, gelegen in het zuidwesten van Engeland. Het echtpaar Cooper had daar een aantal handeltjes. De meest lucratieve business: ijs verkopen op kermissen.

Tantes goocheldoos

Op 8-jarige leeftijd kreeg Tommy een goocheldoos van zijn tante, tante Lucy. Het was een kerstcadeau. De jongen besteedde talloze uren aan het oefenen van de verschillende goocheltrucs. Cooper in 1971 in Het Vrije Volk: “Ik begon meteen te goochelen en als ik maar een beetje geld had, besteedde ik het (…) aan nieuwe trucs. In de folders zagen ze er altijd prachtig uit; je hoefde alleen maar de instructies te volgen, maar in de praktijk viel het nooit mee. Toch, als je altijd maar oefende, kwam je ten slotte plotseling op het punt dat een simpele truc een klein wonder werd.”

Specialiseren in mislukkingen

De familie Cooper verhuisde in 1933 naar Langley, nadat Tommy’s vader hun huis in Exeter had vergokt. Om te zorgen dat er genoeg geld in het laatje zou komen, begon moeder een naaiwinkel. Tommy Cooper zat toen nog op school. Hij werd een paar jaar later door zijn ouders naar een werf in het nabijgelegen Southampton gestuurd om het vak van scheepsbouwer te leren. “Maar in plaats daarvan ging ik verder met mijn gegoochel, tot vermaak van mijn medeleerlingen en tot wanhoop van de baas. Op een personeelsfeestje moest ik voor het eerst optreden. Ik verprutste alles: ik had een prachtige truc met een melkfles die ik ondersteboven hield, maar alle melk liep eruit, ik gooide m’n tafeltje om en liet een konijn ontsnappen. De mensen rolden over de grond van het lachen.” Tommy Cooper in een interview met journalist Dennis Holman: “Na mijn eerste schrik begon ik na te denken: als goochelaar was ik een flop geweest, maar de mensen hadden de manier waarop ik alles verprutste leuk gevonden. Dat idee heeft me nooit losgelaten, maar ik besefte wel dat je je pas kunt specialiseren in het laten mislukken van trucs wanneer je eerst geleerd hebt hoe je ze goed moet doen.”

Een rode fez als handelsmerk

In 1940, aan het begin van de Tweede Wereldoorlog, ging de toen 18-jarige Tommy in het leger. Hij kwam terecht in het Midden-Oosten. Nadat de knaap tijdens een gevecht gewond was geraakt aan zijn arm, werd hij toegevoegd aan het team dat de troepen moest entertainen. In de hoofdstad van Egypte deed Cooper een vondst die gezichtsbepalend zou blijken voor zijn latere artiestencarrière. Over het ontstaan van zijn handelsmerk – de rode fez, vernoemd naar de Marokkaanse stad Fez – zei Tommy Cooper in Het Vrije Volk (1971): “In het leger heb ik een hele hoop voorstellingen gegeven. Het is soms grappig om na te gaan hoe de dingen beginnen. Ik trad een keer op in de Naafi-kantine in Caïro. Ik placht toen het toneel op te gaan, gekleed in een cape over een bloot bovenlijf. Op mijn borst was het woord ‘hair’ geschilderd en op m’n hoofd droeg ik een tropenhelm. Op een dag kon ik m’n helm niet vinden en toen heb ik maar de fez van een van de Egyptische messbedienden opgezet. De fez was een succes en ik heb hem sindsdien altijd gedragen.”

Tommy Cooper en zijn twee vrouwen

In diezelfde periode, op de boot van Port Said naar Alexandrië, maakte Tommy Cooper kennis met de vrouw waarmee hij de rest van zijn leven zou delen: Gwendoline – Gwen – Henty (1920-2002). Zij was werkzaam als pianiste en het toeval wilde dat de twee in dezelfde show moesten optreden. Een paar maanden later, op 24 februari 1947, trouwden ze in Nicosia, de hoofdstad van Cyprus. Het stel kreeg twee kinderen: Vicky in 1955 en Thomas in 1956. Tommy gaf Gwen de bijnaam Dove. Niet lang voordat Henty kennismaakte met Cooper was ze ten huwelijk gevraagd door een man die omkwam tijdens een missie naar Keulen.

Cooper hield er vanaf 1967 tot aan zijn dood in 1984 een tweede vrouw op na; hij leidde een dubbelleven. Die maîtresse was Mary Fieldhouse, zijn persoonlijke assistente. Over hun affaire schreef zij een boek. Ondanks deze buitenechtelijke relatie bleef Gwen Cooper haar man trouw.

Het begin van Coopers carrière als artiest

In 1947 nam Tommy afscheid van het leger en begon hij als beroepsartiest in het Britse variétécircuit. Een van zijn eerste engagementen werd verzorgd door Miff Ferrie (1911-1994), die de komiek boekte voor een voorstellingenreeks in Londen. Cooper had in een zekere week maar liefst 52 shows! Daarna volgde een Europese tournee. Ferrie werd Tommy Coopers theateragent en zou die rol tot aan het overlijden van de entertainer vervullen. Miff Ferrie in die tijd: “Tommy is van nature een visueel artiest. Zijn gave om de mensen het ene moment te laten lachen en het volgende ogenblik te ontroeren is soms gewoon een beetje griezelig. Overigens het beste bewijs dat hij een geboren clown is. Het gekste van alles is dat hij zelf niet beseft hoe grappig en groots zijn humor tijdens een voorstelling kan worden. Hij is net zo spelenderwijs komisch op het toneel als in het gewone leven.”

In maart 1948 maakte Tommy Cooper zijn tv-debuut bij de BBC, in een talentenshow. Dat optreden leverde hem landelijke bekendheid op en deed nieuwe deuren openen. Zo werd de stuntelende illusionist verschillende keren uitgenodigd om zijn goochelgrappen te vertonen voor de Britse koninklijke familie, op Buckingham Palace en Windsor Castle. In 1952 trad Cooper op in het beroemde London Palladium op West End en in 1954 gaf hij zijn eerste optreden in Amerika, in een prestigieus theaterhotel in Las Vegas. Al in de eerste paar jaar van zijn loopbaan rees de ster van Tommy Cooper tot grote hoogte.

Terughoudend met televisiewerk

Het succes van Tommy Cooper maakte dat televisieproducenten hem graag in hun programma’s wilden hebben. De waslijst aan tv-shows op de Engelse Wikipedia-pagina van de comedian spreekt boekdelen: Cooper was populair. Opgemerkt moet worden dat die lijst veel uitgebreider had kunnen zijn als hij op elke uitnodiging was ingegaan. Tommy realiseerde zich al in het begin van zijn carrière dat het tegen je kan werken als je vaak – te vaak – op televisie komt; dat vertelde hij regelmatig tijdens interviews. Tommy Cooper maakte strategische keuzes.

Wat de Britse komiek niet afwees, was het verzoek om te verschijnen in de televisieshow van Ed Sullivan, een entertainmentcolumnist uit New York. Coopers optreden in dat Amerikaanse tv-programma, in 1963, werd coast to coast uitgezonden en wist tientallen miljoenen mensen te boeien. Zijn bijdrage leverde Tommy Cooper veel bekendheid op – vooral ook omdat de presentator, die jou als artiest kon maken of breken, lovende woorden over hem sprak. Hij noemde Tommy “the funniest man ever to appear on this stage”.

Tussen 1968 en 1972 maakte Tommy Cooper programma’s voor London Weekend Television en van 1973 tot 1980 voor Thames Television. De meesten zullen hem van die shows kennen. Verschillende afleveringen werden in Nederland uitgezonden door de KRO en de Vara. Later verschenen de leukste scènes op videoband en dvd.

Plank

Naast zijn gegoochel en grappenmakerij op de bühne ontwikkelde Tommy Cooper zich tot acteur. Hij speelde talloze typetjes in allerlei sketches en refereerde daarin soms aan zijn tijd in het leger. Ook speelde clown Cooper in films, waarvan The Plank de bekendste is. In die slapstickfilm komen hij en Eric Sykes (1923-2012) er tijdens het leggen van een houten vloer achter dat ze een plank tekortkomen. In een gammele auto gaan de twee op zoek naar een houthandel en tijdens die tocht worden ze met het ene na het andere probleem geconfronteerd.

Coopers stijl

Het publiek moest vaak al lachen als Cooper de bühne betrad – en dan had hij nog niets gedaan. Met een lengte van 1 meter 93, schoenmaat 56 en een houterige motoriek als gevolg van rug- en beenpijnen die hem hevig kwelden, beschikte hij over een opvallend voorkomen; de legende met de fez liet het in zijn voordeel werken dat hij zijn lichaam niet mee had. Tommy Cooper werd beïnvloed door Laurel & Hardy, Will Hay, Max Miller, Bob Hope en Robert Orben. De volkskomiek had een aantal vaste uitspraken, die in het Engels catchphrases worden genoemd. “Just like that!” was de bekendste. Veel van zijn humoristische teksten werden geschreven door Dick Hills. Visuele grappen kwamen vaak van de hand van Bryan Hawkins. De jokes waren meestal heel flauw, maar de manier waarop Tommy ze bracht, maakte het toch weer geestig. Onderdeel van de grap was dat de klunzige reus er zelf het hardste om moest lachen. Ook de trucs, die bijna altijd mislukten, leverden lachsalvo’s op. Alleen als toegift bewees Cooper soms dat hij echt kon goochelen. Het op spectaculaire wijze laten mislukken van goocheltrucs vereiste overigens een vindingrijkheid die niet onderdeed voor die van een echte goochelaar. Tommy Cooper was een uitgesproken solist die speelde dat hij er niets van kon; het mislukken was de truc.

Goochelen als hobby

Tommy Cooper zat gevangen in zijn eigen succes, in zijn karakter als onhandige magician; in werkelijkheid was hij juist een begenadigd goochelaar. Cooper had een enorme passie voor de goochelkunst en was lid van The Inner Magic Circle. Hij zei – als grap – dat hij zich ook had aangesloten bij The Secret Six; dat clubje was zo secret, dat hij niet eens wist wie de andere vijf leden waren.

In het Amerikaanse goochelmagazine Magic werd in 2006 door Tommy Cooper-biograaf John Fisher geschreven: “He lived for the moment of receiving the latest trick from the dealers and was never happier than when he had an opportunity to show off what he regarded as his more serious magical skills to family and friends.” Goochelwinkels hadden aan Tommy Cooper een goede klant. “No sooner had Tommy received the latest Supreme catalogue or sales sheet than he would phone Edwin, usually with the instruction, ‘Send one of each.’ Hooper would then point out to Cooper that he had already purchased some of these items and that besides some of them would not suit his form of presentation. He used to reply: ‘Never mind. Send them any way. I’m just a big kid and it’s like Christmas when I receive your parcels!’”

Cooper was dol op kaarttrucs: hij bewaarde kaartspellen op het toilet en in bed, onder zijn kussen. Veel van zijn vlak daarvoor aangeschafte goocheltrucs gingen mee op tournee. Soms wel zeventien tassen en koffers vol! Die nieuwe trucs oefende hij op de hotelkamer en regelmatig boekte hij een extra kamer, zodat hij al zijn spullen kwijt kon en voldoende ruimte had om te oefenen. In Magic: “Tommy Cooper never lost his love and respect for the mystique of the magician’s craft, but was savvy enough to accept that his comedy skills shoehorned him into a public approach that needed to be kept separate from his private enthusiasms.” Goochelen bleef altijd de grootste passie van Tommy Cooper.

Workaholic met drankprobleem en rookverslaving

Tommy Cooper was altijd met zijn werk bezig. Bij deze workaholic stond de showbizz op de eerste plek en daarna kwam zijn familie. In de jaren 70 had Coopers professionele leven te lijden onder twee andere bezigheden: drinken en roken. Die activiteiten hadden ook gevolgen voor zijn opdrachtgevers: zij klaagden dat de goochelkomiek te laat aanwezig was of zijn acts afraffelde – zijn hele show in een paar minuten deed. Door Tommy’s drankprobleem wilde Thames Television op een gegeven moment geen programma’s meer met hem maken; hij verscheen nog wel als gast in andere tv-shows. Optreden onder invloed kende risico’s: een goocheltruc met een guillotine kostte bijna het leven van de Britse televisiepresentator Michael Parkinson (1935-2023), omdat Cooper naar verluidt een belangrijke handeling was vergeten. Als gevolg van zijn bovengemiddelde alcoholinname zou de expert in mislukte goocheltrucs volgens sommigen losse handjes hebben gehad, maar dochter Vicky liet in 2014 in een interview weten dat het gewelddadige gedrag van haar vader zich richtte tot voorwerpen en niet tot vrouwen. De partners van Tommy Cooper hebben het gedrag van hun man nooit kunnen veranderen. Wat ongetwijfeld meespeelde, was dat hij leed aan verschillende ziektes, waaronder chronische maagklachten, ischias, bronchitis en ernstige problemen met de bloedsomloop. Alcohol verdoofde. Zijn favoriete drankje: whisky-soda. Dat dronk Tommy Cooper als water. En hij rookte tot wel veertig sigaren per dag.

André van Duin in de kleedkamer van Tommy Cooper

Nederlands grootste komiek, André van Duin, haalde ooit een nacht door met Tommy Cooper in Londen, in de kleedkamer na een voorstelling. Dat de drank ook toen rijkelijk vloeide, vertelde Van Duin in 1990 in het toen geheten NRC Handelsblad: “Bijna alle grote komieken zijn privé vrij ernstige mensen. Ik heb eens een nacht met Tommy Cooper zitten kletsen, en dat was alleen maar serieuze praat. Wat kon die trouwens drinken, zeg. My God, dat was echt zuipen. Ik drink beslist niet als ik moet werken, maar Cooper stond echt als een balletje op de bühne. Neemt niet weg dat-ie een vakman van hier tot gunter was. Vierentwintig uur per dag met z’n vak bezig. Heb ik ook: zelfs in mijn vrije tijd ben ik nog zeer komisch georiënteerd.” Van Duin in Het Vrije Volk, een jaar eerder: “Ik heb grote sigaren met hem zitten roken, terwijl ik helemaal geen sigaren rook. (…) Hij had een heel klein kleedkamertje en een hele oude kleder van een jaar of zeventig, die hem hielp met spulletjes klaarzetten. En die had rondom allemaal kastjes, waarvan je dacht dat er schoenen, trucs en hoedjes en zo in zaten. Maar die kastjes zaten allemaal vol met alle soorten drank. Want hij was natuurlijk een zware alcoholist. Hij heeft nog een keer opgebeld toen hij in Nederland was. Hij was toen flink beschonken. Hij belde vanuit de bar. Ik vroeg hem waar dat was, maar dat wist hij zelf ook niet.”

André van Duin bracht begin 2023 het programma Bij Van Duin op de achterbank op de buis. In de uitzending met Jochem Myjer, die te zien is op NPO Start, wordt Tommy Cooper besproken en deelt de presentator zijn herinneringen aan de komiek met de Egyptische fez.

Hartaanval in 1977

De ongezonde levensstijl van Tommy Cooper eiste zijn tol: op 22 april 1977 kreeg hij een hartaanval, vlak voor aanvang van een show in Rome. Cooper stond klaar om het toneel te betreden, toen hij plotseling in elkaar zakte. De humorist dacht dat zijn laatste uur had geslagen. De dokter in het ziekenhuis vertelde Tommy dat hij gezonder moest gaan leven – zonder drank en sigaren.

Tommy Cooper in Nederland

Het doktersadvies dat Cooper na zijn hartinfarct in het voorjaar van 1977 kreeg, sloeg hij in de wind: de Britse superdwaas kon niet stilzitten en wilde dingen doen. In zijn eigen land waren alle optredens geannuleerd; hij wilde zich daar niet in het openbaar vertonen en besloot daarom om naar Nederland, Amsterdam, te gaan. Tommy Cooper kwam graag in onze hoofdstad. Ook in periodes dat hij minder goed in zijn vel zat. De Engelse entertainer in mei 1977 in De Telegraaf: “Als ik in de put zit – wat echt ook wel eens gebeurt – pak ik vaak het vliegtuig naar Amsterdam om er, zonder dat zelfs mijn vrouw of mijn manager weten waar ik ben, onder te duiken.” In diezelfde krant schreef Henk van der Meijden: “Voor het eerst na zijn hartaanval mocht Tommy Cooper even uit bed, hij vloog meteen naar Amsterdam om goocheltrucs te kopen en zich te amuseren, zijn motto is simpel, maar toepasselijk: ‘Als je blijft lachen, blijf je ook gezond.’”

Contact met Frans Grijzenhout en Henk Vermeyden

Kort na zijn infarct in Italië bracht Tommy Cooper een bezoekje aan de goochelstudio van Frans Grijzenhout, Holland Magic in de Maasstraat in Amsterdam. De Britse goochelaar en komiek kwam er zo nu en dan om nieuwe trucs te kopen. In een goochelwinkel voelde hij zich als een kind in een snoepwinkel. Grijzenhout vertelde in 1977 in De Telegraaf dat hij in opdracht van Cooper ooit drie grote goochelkasten had gemaakt; daarin kon je mensen laten verdwijnen en verschijnen. Aanschafwaarde van die illusies: zo’n tienduizend gulden. In zijn tv-show liet Tommy de kabinetten zien, deed de gordijntjes open en dicht, en reed ze weer weg; dat was dan de act. In de Holland Magic-studio, na urenlang goochelen, dronk Tommy Cooper samen met Frans Grijzenhout, Ad Engel en assistente Sylvia Ros een drankje aan de bar. Een alcoholisch drankje.

Er was nog een andere goochelwinkel in Mokum die af en toe door Tommy Cooper werd bezocht: Triks van Henk Vermeyden (1908-1988). Deze Amsterdammer, de oom van de vrouw van tv-presentator Beau van Erven Dorens, was een autoriteit op goochelgebied. Over de bezoekjes van Cooper aan zijn studio op de Kloveniersburgwal zei Vermeyden in 1984 in De Telegraaf: “Dan kon hij uren bij mij op kantoor zitten en dan at hij al mijn sigaren op. Maar het was een groot talent en een reuzekerel. Het was alleen jammer dat hij lichamelijk toch te veel van zichzelf eiste. Je kon voorspellen dat hij niet oud zou worden. Daar was zijn levensstijl ook niet naar.” Journalist Henk van der Meijden over zijn bijna-naamgenoot: “Henk Vermeyden was eigenlijk de man die Tommy Cooper ontdekte, en die hem de stimulans gaf door te gaan in het vak. Henk Vermeyden zei me: ‘Vele jaren geleden was ik in Londen en wandelde ik zo’n obscuur buurttheatertje binnen waar een variétévoorstelling was. Er zat bijna niemand in de zaal! Ik zat op de eerste rij in het midden. En toen trad daar ineens een jongeman op: Tommy Cooper. Ik had in jaren niet zo onbedaarlijk gelachen als om hem. Dat zei ik hem na afloop in zijn kleedkamer. Ik gaf hem ook nog adviezen. Later zei hij me: ‘Dat bezoek van jou toen heeft me de kick gegeven om met het vak door te gaan. Ik twijfelde toen nogal aan mezelf, maar jouw reactie op mijn werk gaf me weer moed om in het vak door te gaan en me nog meer in het goochel-effect te specialiseren.’’”

Televisieprogramma’s van Willem Duys en Willem Ruis

Een andere Nederlandse stad die Tommy Cooper met regelmaat bezocht, was Hilversum. Hij kwam er onder meer voor de promotie van zijn tv-programma’s. Journalist Henk van Gelder mocht in omroepcafé De Jonge Haan aan de ’s-Gravelandseweg Coopers kaarttrucs aanschouwen en was onder de indruk. Bij een van de interviews in de mediastad verscheen de populaire komiek verkleed als Sinterklaas. Tommy Cooper gaf verder acte de présence in het programma van Willem Duys en later, twee jaar voor zijn dood, verscheen hij ten tonele in een speciale uitzending van Willem Ruis, vanuit een casino in Den Bosch. Vara-medewerkers waren bij de Brit thuis geweest om hem, met behulp van een videoband van Ruis’ show, te overtuigen om mee te werken. Van Willem Ruis werd de grappenmaker enthousiast; hij vond hem een vakman.

Sterven in het harnas

Op zondagavond 15 april 1984 betrad Tommy Cooper voor de allerlaatste keer de bühne – al wist op dat moment niemand dat nog. Een bomvolle theaterzaal in Londen en zo’n 12 miljoen tv-kijkers, die afgestemd hadden op het door ITV uitgezonden Live from Her Majesty’s, waren er getuige van. Zij zagen hoe de stuntelende magiër een truc deed met een tekening op een lei, goochelde met een doek en een duif, en over het podium liep met op zijn hoofd een reclamebord met de tekst “Help you breathe more easily”. Die slogan was – in het licht van de gebeurtenissen enkele ogenblikken later – behoorlijk pijnlijk; de komiek zou als gevolg van een hartinfarct stoppen met ademen. Vlak daarvoor had een assistente in een blauwe paillettenjurk een goochelcape op het podium van Her Majesty’s Theatre in Westminster gebracht. Uit die cape haalde Cooper altijd allerlei gekke voorwerpen tevoorschijn, maar zover kwam het deze keer niet: na het dichtdoen van het onderste knoopje zakte de artiest in elkaar. Hij probeerde nog te steunen op zijn assistente, maar die liep nietsvermoedend het podium af met een microfoonstandaard. De ster viel achterover, tegen het theaterdoek waarachter presentator Jimmy Tarbuck stond opgesteld; hij zou bij Tommy Coopers slotact assisteren. Zowel het publiek als het personeel had niet in de gaten wat er aan de hand was. De toeschouwers lachten en dat gelach werd luider naarmate de seconden voorbij tikten. Bij de goochelende grappenkoning liep alles immers altijd anders dan verwacht; iedereen ging er dan ook van uit dat dit bij de act hoorde. Alleen Tommy’s zoon Thomas, die vanuit de coulissen stond mee te kijken, wist dat er iets niet klopte. Met producer David Bell deelde hij zijn zorgen, waarna regisseur Alasdair MacMillan het orkest instrueerde om muziek te spelen als overgang naar een niet-gepland reclameblok. Na de break ging het programma verder met optredens van Dustin Gee & Les Dennis, Howard Keel en Donny Osmond. Achter het gordijn probeerde men om de volkskomiek te reanimeren. Bij aankomst in het ziekenhuis bleek hij al te zijn overleden. Tommy Cooper werd 63 jaar.

Miljoenen mensen die om een komiek lachen – een komiek die in het midden van het podium zijn laatste adem uitblaast. Het is tragisch en spectaculair tegelijkertijd. ‘Een Tommy Cooper-dood sterven’ werd een uitdrukking, verwijzend naar een artiest die stierf in het harnas. Tommy Cooper ging de geschiedenisboeken in als een van de grootste komieken van de vorige eeuw.

Let op: onderstaande beelden kunnen als schokkend worden ervaren.

De uitvaart van Tommy Cooper vond plaats in het Mortlake Crematorium in Londen. Zoon Thomas strooide de as uit over zijn vaders favoriete narcissen in de tuin van het crematorium.

Winegums

Op woensdag 18 april 1984, in de week na zijn overlijden, zou Tommy Cooper naar Nederland komen voor de opnames van een reclamespot voor winegums – snoepjes. Cooper had zijn vriend Henk Vermeyden, de Amsterdamse goochelspecialist van wereldfaam, benaderd om magische attributen te leveren voor de tv-commercial. Het concept van het snoepspotje was bedacht door reclamemaker Hans van Rijs (1940-2022), bekend van de Petje Pitamientje- (Calvé) en de “Nog zo gezegd: ‘Geen bommetje!’”-filmpjes (Melkunie). Tommy Cooper zou een fez vol winegums op zijn hoofd zetten, waarna er aan de zijkanten gekleurde straaltjes water uit zouden spuiten. De populaire televisiekomiek zou dan zeggen: “Hmmm… It tastes juicy.” Een paar weken voor Tommy’s overlijden had Van Rijs een voorbespreking in Londen. Hij kreeg een fez mee om te prepareren voor de draaidag. In de Hilversumse opnamestudio was het de derde woensdag van april 1984 stil. De fez, die bleef achter in huize Van Rijs, waar de poezen er vrolijk mee speelden.

Zoon en broer laten ook het leven

Opvallend is dat niet alleen Tommy Cooper, maar ook zijn zoon Thomas en broer David in de jaren 80 overleden. Thomas Henty – hij gebruikte bewust de achternaam van zijn moeder, want hij wilde niet dat mensen zouden weten dat hij ‘de zoon van’ was – genoot bekendheid als acteur. Henty overleed op 13 augustus 1988 op 32-jarige leeftijd aan hemofilie, een stollingsstoornis, na complicaties die veroorzaakt werden door leverfalen als gevolg van alcoholmisbruik. Tommy’s broer David, eigenaar van een goochelwinkel, stierf een jaar later aan keelkanker – nota bene in de periode dat hij aan een show werkte waarin hij zijn broer imiteerde. De opnames zouden tijdens de feestdagen van 1989 worden uitgezonden als hommage aan Tommy Cooper.

Vermoord nichtje

Sabrina Cooper, de dochter van David Cooper en het nichtje van Tommy Cooper, runde jarenlang de goochelwinkel die haar vader in de jaren 60 had geopend. In 2017 stopte Sabrina met de zaak, zodat ze een andere invulling aan haar leven kon geven. Dat leven hield in 2022 plotseling op toen ze vlak voor kerst werd vermoord in haar huis in Eastbourne. Aanvankelijk dacht familie dat de 68-jarige vrouw slachtoffer was geworden van een noodlottig ongeval, maar de politie trof meerdere steekwonden in haar buik en borst aan, wat duidde op moord. De dader, ‘vriend’ Tony K., kwam snel in het vizier; de man had een aantal belastende sms-berichten op zijn telefoon en maakte zich verdacht met TikTok-filmpjes waarin hij op cryptische wijze verwees naar de schokkende gebeurtenis. “Watch out for my next magic trick, it’s going to be amazing”, zei K. op zijn socialmedia-account daags voor de moord. In een niet-gepubliceerde video sprak hij: “I have just taken a life today.” Tony zegt niet te weten waarom hij de vrouw heeft doodgestoken. Hij werd gediagnosticeerd met een persoonlijkheidsstoornis met narcistische kenmerken, versterkt door alcohol- en drugsmisbruik. De rechter veroordeelde Tony K. tot een levenslange gevangenisstraf.

Veiling van Cooper-attributen

In het najaar van 1984, een half jaar na de dood van Tommy Cooper, ging een koffer vol fezzen die aan hem toebehoorde, onder de hamer bij Christie’s in Londen. Ook andere attributen, waaronder uitklapbare hoge hoeden en goochelstokken, werden geveild. Er waren meerdere redenen waarom weduwe Gwen de spullen van de hand deed. De rekwisieten namen vier kamers en de garage van haar woning in het westen van de Engelse hoofdstad, in de wijk Chiswick, in beslag. Na het overlijden van haar man voelde ze zich eenzaam en depressief. Mevrouw Cooper wilde in het huis ruimte scheppen voor het vijf leden tellende gezin van haar zoon Thomas, dat bij haar zou intrekken. Daarnaast kon de vrouw het geld goed gebruiken vanwege een kostbare procedure over haar rijden onder invloed; Gwen was tot twee keer toe betrapt. De dronkenschap was naar eigen zeggen een gevolg van eenzaamheid.

Duivenpan en kaarteneend

Bij de veiling was ook Tommy Cooper-fan André van Duin aanwezig. Hij kocht twee goocheltrucs: een duivenpan en een kaarteneend. Met zo’n pan is het mogelijk om een duif te laten verschijnen, maar het attribuut kan ook gebruikt worden om andere dingen, zoals een berg snoep, tevoorschijn te toveren. De houten eend, die weet met zijn snavel moeiteloos de gekozen kaart uit een kaartspel te pakken. André van Duin gaf de truc ooit cadeau aan Hans Klok. De twee werkten veel samen. De originele Tommy Cooper-eend staat tegenwoordig in een vitrinekast in de loods van de blonde illusionist in IJmuiden.

Postzegel, standbeeld, tentoonstelling en meer

Na zijn overlijden is Tommy Cooper op verschillende manieren herdacht en geëerd. In 1994, een decennium na zijn dood, werden drie videobanden met alle hoogtepunten uit Coopers carrière uitgebracht. Een paar jaar later, in 1998, verscheen er een Tommy Cooper-postzegel, als onderdeel van een serie over legendarische komieken. In zijn geboorteplaats Caerphilly werd in 2008 een standbeeld van de komiek onthuld door de Welshe acteur Anthony Hopkins. Het beeld, dat een halve ton kostte, was vervaardigd door de kunstenaar James Done (1940-2016). Verder werden er diverse documentaires en voorstellingen over de Britse showman gemaakt. Zo draaide er in 2016 in de Nederlandse schouwburgen een stuk van Toneelgroep Maastricht: Not the Tommy Cooper story – met Jan Jaap van der Wal en René van ’t Hof in de hoofdrollen. Ook kwam er een tentoonstelling in het Victoria and Albert Museum in Londen. Hoewel er in 1984 al veel spullen van Tommy waren geveild, had zijn dochter Vicky nog 116 dozen met decorstukken, props, posters en het immense grappenarchief (de beroemde gag file). Die memorabilia gingen naar het museum, waar een gedeelte wordt tentoongesteld en een gedeelte is opgeslagen in het depot. Een fez ontbrak aanvankelijk in de museumcollectie, maar werd later toegevoegd door de Nederlandse reclamespecialist Hans van Rijs, die met Cooper een commercial zou opnemen.

Don Chaôt

In maart 1991 kopte het Algemeen Dagblad: “Clown Bert Visscher eert Tommy Cooper”. De Groningse grappenmaker, die volgens recensenten te plaatsen is in de traditie van Toon Hermans en Tommy Cooper, maakte een show in de stijl van de onhandige goochelaar uit Wales. In het AD destijds: “Don Chaôt was één groot eerbetoon aan de Engelse komiek Tommy Cooper. Visscher zag Cooper een maand voor zijn overlijden in het theater optreden en hij was er kapot van. Die bewondering lijkt Visschers grootste drijfveer: net als Cooper bezorgde hij de mensen een leuke avond met niets.”

Steven Kazàn

De Nederlandse Tommy Cooper, de Tommy Cooper van deze tijd is zonder enige twijfel Steven Kazàn. De jongste zoon van Hans Kazàn werkte jarenlang achter de schermen bij de shows van de goochelfamilie, maar staat vandaag de dag zelf volop in de schijnwerpers. Zijn grote doorbraak beleefde hij aan het begin van de coronapandemie; de entertainer maakte toen elke dag een filmpje waarin goocheltrucs hopeloos mislukten – vergelijkbaar met wat Tommy Cooper deed. Jamie, de vrouw van Steven, was meestal het slachtoffer van de magische ongein. Tegenwoordig presenteert het koppel komische programma’s op televisie en in het theater. Ze laten zich inspireren door YouTube-filmpjes van Cooper en kochten op een veilingsite zelfs een truc die toebehoorde aan de Brit. Regelmatig wordt Steven Kazàn aangesproken door mensen die vinden dat hij hen doet denken aan Tommy Cooper; je kunt Steven niet blijer maken dan met zo’n opmerking.

De magie van Tommy Cooper (1921-1984), de goochelende grappenmaker die het mislukken van zijn trucs perfectioneerde, leeft vier decennia na zijn overlijden nog altijd voort.